SKOLIOZA – fakty

Skolioza idiopatyczna

Skolioza idiopatyczna (SI) jest to  choroba związana ze zmianą kształtu kręgów kręgosłupa w wyniku ich „asymetrycznego” wzrostu w trzech płaszczyznach. Kręgosłup wygina się do boku, skręca oraz zmienia sięjego budowa w płaszczyźnie przednio-tylnej.

Zgodnie z definicją Scoliosis Research Society (SRS), skolioza idiopatyczna jest to skrzywienie kręgosłupa ze współistniejącą rotacją, którego kąt mierzony metodą Cobba wynosi co najmniej 10°.

Skolioza występuje u ok. 2-3% populacji. W przypadku mniejszych skrzywień odsetek dziewcząt i chłopców jest porównywalny. Natomiast wraz ze wzrostem wielkości kąta skrzywienia proporcje zmieniają się na niekorzyść dziewcząt, które są bardziej zagrożone progresją.

Choroba pojawia się w okresie wzrostu, a okresy progresji odpowiadają okresom szybkiego przyrostu wysokości ciała.

Przyczyna

Do chwili obecnej przyczyna choroby nie zostałapoznana, a pojawienie sięskrzywienia jest uwarunkowane wieloczynnikowo.

Objawy

Najczęściej pierwszymi zauważalnymi objawami SIsą: nierówne ustawnie ramion lub łopatek, wysunięte do boku biodro czy nierówne wcięcia w talii.

Szczególnie niepokojąca może być asymetria pleców (uwypuklenie po jednej ze stron) uwidoczniająca się w pozycji skłonu tułowia w przód.

Badania przesiewowe

Badanie przesiewowe powinno być przeprowadzone przez osobę wykwalifikowaną- fizjoterapeutę, lekarza lub pielęgniarkę.

Według zaleceń Komitetu Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej Polskiej Akademii Nauk ds. diagnostyki i leczenia zachowawczego w przebiegu skoliozy idiopatycznej u dziewcząt badania przesiewowe powinny być wykonane trzykrotnie w 11, 12 i 13 roku życia, a u chłopców dwukrotnie w 13 i 15 roku życia.

Towarzystwa zajmujące się strukturalnymi deformacjami kręgosłupa-to: American Academy of Orthopaedic Surgeons (AAOS), Scoliosis Research Society (SRS), Pediatric Orthopaedic Society of North America (POSNA), American Academy of Pediarics (AAP), sugerują, aby badania przesiewowe były wykonywane u dziewcząt w wieku 10 i 12 lat, a u chłopców w wieku 13 i 14 lat.

Podstawowe badanie przesiewowe obejmuje wzrokową ocenę postawy ciała dziecka oraz pomiar kąta rotacji tułowia (KRT) w pozycji skłonu tułowia w przód (test Adamsa) przy pomocy skoliometru Bunnella.

Jeśli w trakcie badania, wynik pomiaru skoliometrem będzie równy lub wyższy niż 7°, zalecana jest dalsza diagnostyka, tj. wykonanie zdjęcia rentgenowskiego całego kręgosłupa w pozycji stojącej. Na tej  podstawie możliwe będzie postawienie diagnozy, pomiar wielkości skrzywienia oraz ocena stopnia dojrzałości kostnej, co umożliwi ustalenie i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Leczenie SKOLIOZY

Zdiagnozowana skolioza wymaga poddania jej terapii. Dobór terapii jest w dużej mierze zależny od wielkości skrzywienia, dojrzałości kostnej oraz ryzyka progresji (pogorszenia się skoliozy). Decyzję o formie leczenia podejmuje lekarz, stosując leczenie zachowawcze (Specyficzna Fizjoterapia, gorset ortopedycznym) lub operacyjne.

Postępowanie terapeutyczne w przypadku skoliozy idiopatycznej opartejest na wartości kąta skrzywienia (Rycina 1).

Leczenie zachowawcze

Leczenie zachowawcze opiera się na leczeniu gorsetowym oraz tzw. Specyficznej Fizjoterapii.

Głównym celem leczenia zachowawczego jest zatrzymanie progresji skrzywienia. Ważne jest również zapobieganie lub leczenie dysfunkcji w obrębie układu oddechowego, zapobieganie lub leczenie zespołów bólowych kręgosłupa, a także poprawa wyglądu poprzez korekcję postawy ciała.

Specyficzna Fizjoterapia

Towarzystwo SOSORT (Society on Scoliosis Orthopaedic and Rehabilitation Treatment) rekomenduje, aby pierwszym etapem terapii dla pacjentów niedojrzałych kostnie z niewielkim kątowo (PSSE – Physiotherapy Scoliosis Specific Exercises).

Metody Specyficzne Fizjoterapii dla skolioz są to metody, których skuteczność została poparta dowodami naukowymi (Evidence Base Medicine, Evidence Base Physiotherapy). Do elementów Metod Specyficznych zaliczamy:

• Czynną trójpłaszczyznową korekcję postawy ciała,
• Trening czynności dnia codziennego,
• Ćwiczenia stabilizujące z utrzymaniem skorygowanej postawy,
• Edukację pacjenta oraz jego rodziny.

Obecnie do grona Metod Specyficznych dla skolioz idiopatycznych zaliczanych jest 7 metod (Ryc. 2).

W terapii pacjentów z SI warto uwzględnić asymetryczne ćwiczenia oddechowe, szczególnie w przypadkach, gdy skrzywienie jest zlokalizowane w odcinku piersiowym. Asymetryczne ćwiczenia oddechowemobilizują stronę wklęsłą skrzywienia, stymulują prawidłowy wzorzec oddechowy i wspomagają odtworzenie prawidłowych krzywizn w płaszczyźnie strzałkowej. Ćwiczenia oddechowe mogą być wykonywane w gorsecie korekcyjnym.

Zasadniczym elementem Specyficznej Fizjoterapia jest nauka . Jest to czynny ruch wykonywanysamodzielnie przez pacjenta w celu poprawyustawienia tułowia i korekcji całej postawy ciała.

W celu ułatwienia wykonania ruchu korekcyjnego polecana jest dostosowana do potrzeb pacjenta terapia tkanek miękkich.

Leczenie gorsetowe

Wskazaniem do rozpoczęcia leczenia gorsetowego jest progresja skoliozy kąta powyżej 25° przy braku Celem leczenia gorsetowego jest zatrzymanie lub zmniejszenie tempa progresji skrzywienia oraz poprawa kształtu klatki piersiowej oraz tułowia.

W Polsce najczęściej stosowanym gorsetem jest gorset sztywny typu Cheneau. Ma on kształt asymetrycznej tuby wykonanej z tworzywa sztucznego (polietylenu termoplastycznego), indywidualnie dopasowywany do każdego pacjenta.

W gorsecie wykorzystywany jest trójpunktowy układ sił. Kształt gorsetu, obecność pelot korekcyjnych wywierających nacisk na ciało oraz obecność, tzw. przestrzeni odciążających, przesuwających tułów w pożądanym kierunku, umożliwiają korekcję skrzywienia.

Liczba godziną, którą pacjent powinien nosić gorset jest ustalana przez lekarza prowadzącego. Najczęściej jest to ok. 20 godzin na dobę.

Leczenie gorsetowe zgodnie z zaleceniami SOSORT powinno być uzupełnione odpowiednio dobraną przez fizjoterapeutę specyficzną fizjoterapią .

Pacjent będący w trakcie leczenia gorsetowego chodzi do szkoły, może ćwiczyć na zajęciach wychowania fizycznego i aktywnie uprawiać sport.

W momencie stabilizacji skrzywienia oraz osiągnięcia dojrzałości kostnej, czas noszenia gorsetu  jest stopniowo skracany do momentu jego całkowitego odstawienia.  Cały proces „odstawiania”gorsetu trwa ok. 12 miesięcy.

Leczenie operacyjne

W przypadku, gdy zastosowane leczenie zachowawcze nie przynosi efektów, a skrzywienie się pogłębia, wskazane jest leczenie operacyjne. Wskazaniem do leczenia operacyjnego jest wartość kątowa skrzywienia przekraczająca 45°- 50.

Decyzja o leczeniu operacyjnym jest podejmowana indywidualnie w przypadku każdego pacjenta przez lekarza prowadzącego.

W okresie przedoperacyjnym ważną rolę odgrywają ćwiczenia oddechowe, terapia tkanek miękkich oraz ćwiczenia na autowyciągu. Celem autowyciągu Cotrela jest uruchamianie łuków skrzywienia i neuromobilizacja rdzenia kręgowego w celu uzyskania lepszej korekcji, a przez to lepszego wyniku leczenia operacyjnego. Ponadto zastosowanie wyciągu pozwala ocenić przystosowanie rdzenia kręgowego do  korekcji kręgosłupa oraz ocenić ryzyko wystąpienia powikłań neurologicznych.

mgr Katarzyna Politarczyk

Literatura

1. Głowacki M, Kotwicki T, Kaczmarczyk J. Skrzywienia kręgosłupa. [w] Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja. Wybrane zagadnienia z zakresu chorób i urazów narządu ruchu dla studentów i lekarzy (red.) Jacek Kruczyński. PZWL, Warszawa 2019: 453-75
2. Konieczny M.R., Senyurt H., Krauspe R., Epidemiology of adolescent idiopathic scoliosis.  Child Orthop. 2013; 7(1): 3–9.
3. Negrini S. i wsp., 2011 SOSORT guidelines: Orthopaedic and Rehabilitation treatment of idiopathic scoliosis during growth. Scoliosis 2012; 7; 3.
4. Czaprowski D., Terapia manualna w leczeniu skolioz idiopatycznych. Analiza aktualnego stanu wiedzy. Ortopedia traumatologia rehabilitacja 2016; 5(6); Vol. 18:409–424.
5. Berdishevsky H., Lebel V.A., Bettany-Saltikov, J. i wsp.,Physiotherapy scoliosis-specific exercises – a comprehensive review of seven major schools. Scoliosis 2016; 11,
6. Czaprowski D., Kotwicki T., Durmała J., Stoliński Ł., Fizjoterapia w leczeniu młodzieńczej skoliozy idiopatycznej – aktualne rekomendacje oparte o zalecenia SOSORT 2011. Postępy rehabilitacji 2014; 28; 1: 23–29.
7. Negrini A., Donzelli S. Massimiliano V., Poggio M., Zaina F., Romano M., Negrini S., Sport activity reduces the risk of progression and bracing: an observational study of 511 JIS and AIS Risser 0-2 Oral Presentation 2018 13th International Conference on Conservative Management of Spinal Deformities (SOSORT).
8. Negrini S, Donzelli S, Aulisa AG, Czaprowski D, Schreiber S, de Mauroy JC, Diers H, Grivas TB, Knott P, Kotwicki T, Lebel A, Marti C, Maruyama T, O’Brien J, Price N, Parent E, Rigo M, Romano M, Stikeleather L, Wynne J, Zaina F. 2016 SOSORT guidelines: orthopaedic and rehabilitation treatment of idiopathic scoliosis during growth. Scoliosis Spinal Disord. 2018 Jan 10;13:3.
9. Ashworth MA, Hancock JA, Ashworth L, Tessier KA. Scoliosis screening. An approach to cost/benefit analysis. 1988;13: 1187–1188.